این روزها تقریبا همه از فیلترینگ قریب الوقع تلگرام صحبت می کنند و یقینا ابعاد این اتفاق برای همه اهمیت خواهد داشت. مسدود سازی که خوب یا بد می تواند ابعاد و نتایج متفاوتی را برای ما داشته باشد. در این یادداشت مواردی را از منظر فناوری و رسانه بررسی خواهیم کرد. یقینا ابعاد اجتماعی و فرهنگی و حتی اقتصادی دیگری هم می توان از این موضوع متصور بود که خواهشمندیم در صورت تمایل ذیل این مرقومه در بخش نظرات درج بفرمائید.
زمان قریب الوقوع فیلترینگ تلگرام
کسی نمی داند کی اتفاق خواهد افتاد اما شنیده ها و اخبار غیر رسمی از خداحافظی ایرانیان با تلگرام از ابتدای اردیبهشت سخن می گویند. شاید دلیل این ابهامات و مواضع مختلف و گمانه زنی ها این باشد که هیچکس نمی تواند ابعاد دقیق تاثیر گذاری فیلترینگ تلگرام را پیش بینی کند لذا همه از رییس جمهور گرفته تا مردم کوچه و بازار با نوعی محافظه کاری درباره این موضوع اظهار نظر می کنند و شاید همه منتظر اتفاقات روزهای آینده باشند.
خاطرات روزهای خوب با آیکن موشک آبی
یادمان نمی رود روزهایی را که وایبر دوست داشتنی جای خود را در میانمان باز کرده بود و لذت داشتن موبایل هوشمند و ارتباطات مجازی را تازه داشتیم می چشیدیم که با قوت گرفتن اخباری در خصوص جاسوسی وایبر از ایرانیان، مسئولین تصمیم به فیلترینگ وایبر گرفتند و از بین پیام رسان های موجود آن روزها، این پیام رسان که آن روزها گفته می شد روسی و مورد اعتماد است به سرعت توانست روی همه تلفن های همراه ایرانیان جا خوش کند و حدود دو سال حاکم بلامنازع فضای مجازی ایران باشد.
نتیجه مواجهه دولت ها و ملت ها با پیام رسان تلگرام
اوایل گفته می شد این پیام رسان متعلق به کشور دوست و هم پیمان روسیه می باشد و شاید همین خیال مسئول را راحت کرد که به صرافت تحقیق در خصوص هویت و ماهیت عملکردی تلگرام بر نیایند تا اینکه مشخص شد بعد از مقاومت تلگرام در رعایت قوانین داخلی روس ها، دولت روسیه هم مثل بسیاری از کشورها در حال مسدود سازی این اپلیکیشن می باشد و از طرف دیگر شنیده هایی در مورد تجلیل مقامات امنیتی اسرائیل از این پیام رسان بعنوان رکنی از ارکان نفوذ این رژیم در جهان منتشر شد و نگرانی های امنیتی در این خصوص قوت گرفت. در مقابل تصمیم قاطع برخی دولت ها برای مسدود سازی تلگرام ظاهرا برای دور زدن فیلترینگ راهکارهایی فنی در قالب بروز رسانی های جدید توسط تلگرام ارائه شده و بخشی از ملت ها نیز از فیلترشکن برای دسترسی به آن استفاده می کنند و یا خواهند کرد.
تلگرام برای ما چه به ارمغال آورد
سهولت استفاده از ابزارهای ارتباطی همراه همچون تلفن همراه هوشمند و اپلیکیشن های پیام رسان، جذابیت های فناورانه در مقابل نیازهای ارتباطی و البته عدم توسعه زیرساخت های فرهنگی و نهایتا فراگیر شدن تب تلگرام در جامعه ایرانی فرصتی را فراهم کرد که تلگرام مفهومی به وسعت مفهوم فضای مجازی برای ایرانیان پیدا کند و به سرعت در تمامی ابعاد زندگی شهروندان ایرانی را تصرف کند و از ارتباطات دوستانه و خانوادگی گرفته تا دفترچه تلفن و آرشیو محتواهای متنی و صوتی و تصویری و حتی فرصت های تجاری ، کسب و کار و حتی سیاسی در تلفن های هوشمند ایرانیان در داخل این اپلیکیشن دوست داشتنی تجمیع شد. تمرکز حضور ایرانیان در تلگرام و البته بروز رسانی ها و ارائه امکانات متعدد و روزآمد، تلگرام را به محبوب ترین و پر مصرف ترین اپلیکیشن در تاریخ ایران تبدیل کرد که گفته می شود بیش از چهل میلیون کاربر ایرانی دارد.
فرصت هایی که در سایه تلگرام نابود شد
جدا از خاطرات خوب و فرصت هایی که تلگرام پدید آورد و تقویت کرد برخی فرصت ها را نیز نابود کرد که البته بدلیل ضعف و غفلت مدیریت رسانه های داخلی و البته کاستی های زیرساختی فرهنگی مفهوم فضای مجازی به تلگرام محدود شد و بنوعی فرصت های طلایی این سال ها از بین رفت. توقع کارکرد شبکه ای اجتماعی از این پیام رسان با وجود ضعف های زیر ساختی پیام رسان ها در مقابل شبکه های اجتماعی نتوانست همه مزایا و ابعاد مثبت توسعه فراگیر شدن شبکه اجتماعی را در جامعه ایران محقق نماید. شاید در نگاه اول فراگیر شدن تلگرام فرصتی طلایی محسوب شود ولی بلحاظ اصول ارتباط در فضای مجازی بسیاری از فرصت های فرهنگی ، اجتماعی ، اقتصادی ، پژوهشی و علمی و حتی سیاسی برای ایرانیان در سایه تلگرام سوخت و از بین رفت از جمله فرصت ایجاد دایرکتوری های محتوایی بومی ، افزایش سطح سواد رسانه ای مخاطبان ، ایجاد و تقویت زیر ساخت ها و سرویس دهنده های پایه و …
توهم روزهای سیاه فیلترینگ
همانگونه که امید رسیدن به مدینه فاضله در کوتاه مدت با مسدود سازی تلگرام امیدی واهی است اما اینکه روزهای بی تلگرام را روزهای سیاه و فارغ از بارقه های امید نشان دهیم نیز بنوعی نگاه غیر واقع گرایانه محسوب می شود. به زعم نگارنده رفتار و تصمیمات ایجابی بر برخوردهای سلبی اولویت داشته و باید شرایطی ایجاد شود که مسدود سازی و فیلترینگ بعنوان آخرین راه اصلا مورد استفاده قرار نگیرد اما حال که جمیع شرایط این اتفاق را رقم زده است نباید نا امیدی و یاس را دامن زد چرا که کاربران طی روزهای آینده همانگونه که در دوران پسا وایبر به اپ ارتباطی دیگری مهاجرت نمودند، در دوران پسا تلگرام نیز تصمیم خود را خواهند گرفت. مهم اینجاست که اکنون و بر اساس افزایش سطح دانش و سواد کاربران وضعیت امیدوار کننده تر از گذشته است اما نباید فراموش کرد که برای روشن شدن ابعاد مختلف این پدیده باید منتظر سپری شدن زمان باشیم.
بعد از تلگرام چه کنیم
کاربران عادی یقینا پس از مسدود سازی دسترسی به تلگرام به استفاده از پیام رسان ها و اپلیکیشن های ارتباطی دیگر روی خواهند آورد که بسته به نیاز ، نوع استفاده و سلیقه خودشان می توانند از انتخاب های متعددی که در این خصوص اعم از داخلی و خارجی وجود دارد استفاده کنند اما صاحبان کسب و کارها و مدیران رسانه ها چه تصمیمات و تدابیری را باید اتخاذ کنند؟ اگر قرار است منتظر شرایطی مانند تلگرام باشیم که عمده کاربران در این فضا حضور داشته باشند باید منتظر اتفاقات روزهای آینده و رفتار و عکس العمل کاربران باشیم اما آیا یک مدیر رسانه ای یا مالک و یا توسعه دهنده یک کسب و کار می تواند همیشه منتظر رفتار و عکس العمل های اجتماعی و فرهنگی باشد و بنوعی تا مشخص شدن هر وضعیت دست روی دست بگذارد؟
در بخش بعدی یادداشت به راهکارها و پیش بینی رفتار کاربران و الزامات مدیران رسانه ها و صاحبان کسب و کارها خواهیم پرداخت و عوامل موفقیت در این مقطع را بررسی خواهیم نمود. با ما همراه باشید…
نگارنده: محمد هادی بیات – روزنامه نگار، پژوهشگر و فعال حوزه فناوری اطلاعات ، رسانه و ارتباطات
برای دریافت مشاوره رایگان در حوزه های رسانه ، توسعه کسب و کار و فناوری های ارتباطی و با شماره ۰۹۱۲۲۱۱۸۴۴۱ در ارتباط باشید.